Jaar: 2015

Ik was woordvoerster van çavaria toen het homofobie-debat open barstte. Er was een Waalse jongen vermoord om zijn geaardheid, en de emoties laaiden begrijpelijk hoog op. Verslagenheid evolueerde naar verontwaardiging en woede. Dé onveiligheid van dé homo werd getweet en gefacebookt, dat je in Vlaamse steden niet meer hand in hand over straat kon lopen, dat Vlaanderen homofoob was, en dat dé allochtone gemeenschap boter op het hoofd had. Er kwamen logo’s met vuisten, en toen een jongen een selfie met bloedneus postte werd opgeroepen tot een mars op Limburg. Dat ik aanmaande tot rust en nuance werd niet gewaardeerd. Zowel uit linkse als rechtse hoek kreeg ik tegenwind omdat ik het donkere verhaal niet wou onderschrijven. Dat België een van de meest holebivriendelijke landen ter wereld is, met op dat moment een homo-premier, werd genegeerd. Hier, zo klonk het tot in de kranten, durfde je als homo de deur niet uit te komen.
Wie dat dan zei? Iedereen? Nee, uiteraard niet. Het ging om enkelingen die erin slagen om de toon te zetten van een debat, het sturende kader neer te zetten van waaruit we de situatie de volgende maanden zullen bekijken en die vervolgens elke poging om breder te kijken af doen als een ontkenning van het probleem, als moedwillige blindheid. Die enkelingen noem ik Power Shouters.

De aantrekkelijke eenvoud van de Power Shouter

Ieder die op een breeddenkende wijze naar maatschappelijke vraagstukken kijkt, is er al tegenaan gelopen, tegen de Power Shouter. En wellicht bleek zijn verhaal om meerdere redenen aantrekkelijker dan het jouwe.

Het begint al met de sloganeske eenvoud van zijn boodschap. Er is voor de Power Shouter maar één kijk mogelijk op het vraagstuk en dat is de zijne. Wie die probeert te verbreden wordt verdacht gemaakt als politiek correct, lid van een lobby, meeheulend met de aangeklaagde, naïef of moedwillig en ziende blind. De Power Shouter framet het gesprek vaak vanuit één hoek, en lokt je mee in zijn frame. Als Wilders alle Marokkanen straatterroristen noemt, en je nuanceert dat met een “niet alle”, heb je wel tot zijn plezier onbewust toegegeven dat “sommige Marokkanen straatterroristen” zijn. Door problemen aan ‘islamisering’ te wijten, moet je wel ingaan op die ‘islamisering’ waardoor het meer waarheid gaat krijgen dan het al had. De Power Shouter verstikt het debat met een simplistische kijk, die anekdotisch wordt ingevuld en zo bewezen.

Jouw eigen rustige zienswijze waarbij je meervoudige insteken aan bod wil laten komen, oog hebt voor multifactoriële oorzaken, voor nuance en statistiek wordt opzij geschoven. De media hebben niet zo graag breedvoerig sprekende en rustige inzichten op hun pagina’s of rond hun debattafel. Er moet geponeerd worden. Een anekdotische reportage als ‘Homme de la Rue’ van Volt krijgt meer antennetijd dan een doordachte analyse met oog voor een complexe context en eerlijke cijfers. De frame van de Power Shouter wordt herhaald en wordt de realiteit. De spotlights op ‘de islamisering van Vlaanderen’ hebben als gevolgd dat Vlamingen vermoeden dat 29% van de bevolking moslim is, terwijl het in werkelijkheid om 6% gaat (Ipsos Mori, 2014). De Power Shouter krijgt power, net omdat die shout, en dat krijgt aandacht…

Een nieuwe stem, een nieuwe macht

Social media hebben de burger niet alleen opnieuw een stem maar vooral een megafoon gegeven. Dat is op zich niet erg, uiteraard. Integendeel, het versterkt het democratisch karakter. Niet alleen de officiële machthebber en de spelers achter de schermen krijgen zo hun wensen op tafel, ook de burger die eeuwen lang moeite had om een oor te vinden, weet zich nu gehoord. De burger kan weer druk uitoefenen, en dat is zeker lovenswaardig.

Toen Cameron tijdens een vorige verkiezingscampagne wel heel doorzichtig probeerde om zijn imago bij te kleuren, werd hij op social media resoluut teruggefloten. Zijn gephotoshopte poster was het mikpunt van spot, er werd zelfs een website opgestart waar je je eigen parodie kon samenstellen. En ook zijn gewoonte om in toespraken te verwijzen naar sociale deelgroepen werd ontmaskerd als onoprecht en een flauwe beïnvloedingspoging. Zijn geloofwaardigheid werd al na enkele weken ondderuit gehaald, waardoor hij wel verplicht werd om eerlijker en authentieker te gaan communiceren. De megafoons hadden duidelijk te kennen gegeven dat ze het ongeloofwaardig oppoetsen van blazoenen niet op prijs stelden.

Politici luisteren naar de megafoons, en dus hebben ze wel degelijk macht. Maar welke macht laat je toe? Hoeveel waarde schenk je ze? Buig je voor het geluid van een megafoon? Neem je het discours en de frame over? Probeer je populistisch mee te surfen op de golven van de aantrekkelijke verontwaardiging of leg je het hautain naast je neer? Geen van beide houdingen wordt gewaardeerd. We willen geen populistische, maar net zo min hautaine politici…

In 2013 kende Nederland ook een boeiend Power Shouter-verhaal. In de nasleep van de bankencrisis werd de financiële instelling SNS Reaal genationaliseerd, waarbij de ex-topman Sjoerd Van Keulen werd nagewezen als verantwoordelijke. Power Shouter Jelle Corstius riep toen vanop zijn krantencolumn op om de man aan te pakken. “Eis dat hij zijn bonus teruggeeft. […] Maak duidelijk dat hij net zo lang zal worden lastig gevallen tot hij dat doet”, schreef die. Dit is een begrijpelijke oproep, maar wat hier vooral boeiend is, is de reactie van de Nederlandse politicus Samsom.
De Power Shouter doet een emotionele oproep, krijgt heel veel likes en retweets en politici en media springen mee op de kar. Samsom vindt nu ook dat Sjoerd het geld moet teruggeven en verklaart: “Een ruime Kamermeerderheid van de regeringspartijen VVD en PvdA, en de oppositiepartijen CDA, D66 en SP vinden dat juridisch alles moet worden gedaan om bij de voormalige top van de SNS-bank zoveel mogelijk geld terug te halen.”
De poorten gaan nu helemaal open, en er lijkt wel een volksgericht gestart. Kranten gaan op klopjacht, het huis van de topman wordt op de voorpagina van De Telegraaf gezet en de man zelf wordt naar verluidt ook bedreigd en moet onderduiken.
Dat, zo vinden sommigen, gaat te ver. Advocaten en juristen spreken zich ook uit. Advocaat Gerard Spong noemt Brandt Corstius “schuldig aan opruiïng” en vindt dat een boete of een taakstraf op zijn plaats zou zijn, en rechter en hoogleraar Huub Willems merkt op dat opiniemakers als Brandt Corstius een extra verantwoordelijkheid hebben. Samsom schrikt van de reactie van deze nieuwe stemmen en lijkt opeens te beseffen dat hij misschien wat snel is meegegaan met de Power Shouters. Hij mildert zijn standpunt en is opeens weer de rustige, rationelere staatsman. Zijn roep om het hoofd of toch de portefeuille van Van Keulen verdwijnt uit zijn discours. Hij laat de toon van de Power Shouter weer varen en stelt eenvoudig: “Er is terecht een maatschappelijke discussie ontstaan.”

Hoe hard laat je de Power Shouter doorklinken?

Is de Power Shouter de burger naar wie je moet luisteren? Is de roepende stem de stem van de burger, zoals sommigen beweren? Misschien wel, maar heel opbouwend is het niet. Het is nogal verwarrend om op in te gaan als je meerdere inzichten een plaatsje wil geven. Het getuigt dan wel van een oor voor de burger als je de toon overneemt, maar het is niet dat soort populisme dat ons vooruit helpt. David Van Reybrouck riep in zijn pamflet ‘Pleidooi voor het populisme’ op voor “een populisme dat niet schreeuwt maar spreekt, een populisme dat de noden van laaggeschoolden niet miskent, maar weigert oneliners als oplossingen te zien; een populisme dat hoogopgeleiden niet minacht, maar hen uitnodigt tot empathie met de rest van de samenleving.”

Het wordt voor de politicus steeds lastiger. Het beïnvloedend landschap wordt steeds groter en het is niet altijd duidelijk wiens stem je meest kunt laten doorwegen. Hoe representatief is een Power Shouter? Veel likes op een facebook-pagina zeggen niks over de uniformiteit van het draagvlak. Vertegenwoordigen “de overige 99%” echt wel 99%? Hoe kom je dat te weten? Maakt het ook wat uit? In de media overstemt een Power Shouter zijn omgeving, maar is die omgeving dan een stille meerderheid of een stille minderheid? Een uitnodiging tot Power Talks ipv Power Shouts is zeker aan de orde, maar hoe reageer je intussen op de Shouters? Je kunt ze toch niet negeren?

Afstemmen op verschillende niveaus

Ik worstelde ook met die vraag, en besloot de reactie op te splitsen. Ik moest me niet voor of tegen de Power Shouter bekennen, ik kon ook genuanceerder reageren, ook al kreeg dat dan geen of minder air play.
In elke uiting van een Power Shouter kon ik op zijn minst vijf inhoudsvelden isoleren. Ze hadden het over waarden, thema’s, concrete acties, tonaliteit en frames. Op elk van die velden kon ik bepalen of ik me er sowieso al kon bij aansluiten of ze zou overnemen, mezelf volgens hun input zou bijsturen, erop zou reageren vanuit mijn houding, of het zou negeren.

• Waarden
  Ik ga op zoek naar de onderliggende waarden van de Power Shouter. Hoe zit hun ethisch bouwwerk ineen? Wat vinden ze belangrijkst? Individuele vrijheid boven verantwoordelijkheid? Eigen volk eerst? Aversie voor verandering? Heel helder is dat niet altijd, maar in een serie van artikels, tweets, posts of uitspraken kom je vaak wel al een en ander te weten. Bovendien kun je ook gewoon vragen stellen. Wat zijn je eigen waarden overigens? Hoe verhouden die zich?
• Frames
  Nogal wat Power Shouters hebben de neiging om een topic vanuit één doelgroep te bekijken. Hoe ziet hun wereld eruit? Is alles de schuld van het kapitaal, van de socialisten, van de islam, van de vreemden….? Zien ze zich als slachtoffer? Van wie dan? Welke positie nemen ze in? Hoe verhoudt zich dat tot jouw visie op de wereld of het topic? En hoe verhoudt zich dat tot wetenschappelijke inzichten en feiten? In hoeverre is die frame door anekdotes gevoed, en in hoeverre kleurt de frame de anekdotes? Als je ‘bekeken worden’ beschouwt als een vorm van homofoob geweld wordt het wel heel makkelijk om overal homofoob geweld te zien.
• Topic
  Hun roep gaat vast om een topic. Was dat een topic die al bij je op de agenda stond? Of leunt ze ergens bij aan? Vind je het een zinnig onderwerp? Of is het al ten overvloede behandeld, denk je? Kun je dat dan hard maken of wil je er geen tijd meer aan spenderen? Of opent het net perspectieven? Is het een waardevolle insteek?
• Concrete inhoud
  Geeft de Power Shouter ook een concrete invulling aan het thema? Zo ja, is dat realistisch? Wenselijk? Is het al elders geprobeerd? Wat waren de ervaringen daar? Hoe sta je er tegenover en waarom? Laat je niet te snel meeslepen in concrete voorstellen. Het is zinvoller eerst de waarden, de frames en de waarde van het topic te beoordelen.
• Toon
  Als afzender heb je een bepaalde toon, een houding die je consequent of consistent probeert door te trekken. Staat die haaks op de toon van de Power Shouter? Of net niet? Welke toon heeft die? Vaak is die toon beschuldigend of aanvallend. Is dat een toon die jij wenst over te nemen? In het voorbeeld hierboven liet Samsom zich meeslepen door de toon van Corstius om zich nadien te herpakken, toen bleek dat de vijandigheid van die toon voor escalatie zorgde. Verontwaardiging is een populaire toon, tegenwoordig, en beschuldiging wordt zeker door de media gesmaakt, maar daarom hoef je ze nog niet over te nemen.

Ik vond het handig stil te staan bij die analyse en zo mijn houding te bepalen. Het gaf me zekerheid en mentale rust wanneer ik online, in een debat of op een opiniepagina tot een confrontatie werd verleid. Ik wist dan wat ik zou negeren of niet, waarmee ik het eens zou zijn en waarmee niet, waar ik erkentelijk zou zijn, en waar ik een grens zou trekken. Op die manier, zo vond ik, probeerde ik toch een Shout tot een Talk om te buigen, kon ik toch luisteren zonder me te laten meeslepen in een opbod van geroep en geschreeuw. En als er opening voor was, dan konden we pas echt over gaan tot een zinvol gesprek.

De inhoud van dit blog en de slides hoorden bij een workshop op Open Organisatie 2015, imgent.