De gedragswetenschappers van Ideas42 gaan de strijd aan tegen armoede.
Herverdeling van de rijkdom is ongetwijfeld de snelste manier zijn om armoede weg te werken, maar dat komt er wellicht de volgende weken nog niet van. Intussen kunnen we wel ons best doen om het de mensen in armoede een stuk makkelijker te maken. Dat dacht ook Ideas42, een nonprofit-organisatie die zich op gedragswetenschappen baseert. Zij brachten daarom in mei een rapport uit met suggesties om onze aanpak van armoede te optimaliseren. “Poverty Interrupted”, heet het, “of: gedragswetenschappen toepassen in een context van chronische schaarste.”
Schaarste en het denken
Ze haasten zich in het rapport om erop te wijzen dat een gedragswetenschappelijke insteek niet betekent dat zich dus maar ‘anders moeten gedragen’. “Nee,” zo zegt de organisatie, “de veranderlast ligt voornamelijk bij de individuen en organisaties die de macht hebben om programma’s en omstandigheden zo te ontwerpen dat ze rekening houden met de menselijk aard.”
Ze vertrekken hierbij vanuit nieuwe inzichten in de redenen waarom mensen in armoede handelen zoals ze handelen. De idee “dat armen maar beter hun best moeten doen” zetten ze resoluut bij het oud huisvuil. Zo beschrijven ze hoe onze hersenen neigen naar een soort tunnelvisie wanneer we met schaarste worden geconfronteerd.
“Wat het meest dringend is, het meest prangend, gijzelt onze gedachten en verdringt alle andere zorgen, vragen en taken die anders ook om aandacht zouden vragen. ‘Wat zullen we vanmiddag eten’, ‘wat doen we dit weekend’, ‘welke rekeningen moeten binnenkort betaald’… al die vragen worden van tafel geveegd, wanneer je de gevolgen van schaarste gaat voelen. “Gedurende een korte periode is zo’n laserscherpe focus wel handig – het is die eigenschap die ervoor zorgt dat je je zo fel kunt focussen wanneer je in tijdnood komt en de deadline op je afstormt – maar niemand kan zich voortdurend zo’n tunnelvisie veroorloven. Je verwaarloost te veel belangrijke zaken…”
Armoede leidt to keuze-armoede
Armoede is dan ook niet alleen een kwestie van centen, maar ook van keuze-armoede. In het 7E-model hebben we het over keuzevaardigheden en gedragsvaardigheden. Armoede werkt in op die beide. Het is experimenteel aangetoond dat je cognitieve capaciteiten leiden onder schaarste. Als je met geldzorgen zit, vul je een IQ-test meteen een stuk minder vlot in. Je gaat je veldafhankelijker opstellen, je kijkt meer om je heen om je beslissingen te nemen: wat doen de anderen, wat zeg je me dat ik moet doen? Wanneer ook je sociale steun om bepaalde gedragingen te stellen vervolgens ontbreekt, en het gedrag stelt fysieke of organisatorische eisen waaraan je niet kunt voldoen, dan is er van opties en keuzes zelfs geen sprake meer.
“Je mag je dus niet beperken tot de financiële situatie, je moet de hele context bekijken”, zegt het rapport. Je moet ingrijpen in de omgeving, de toestand en de aard van het gedragsaanbod als je een bepaald gedrag wil naar voor schuiven. Het rapport beweert niet dat het racisme of ongelijkheid zal oplossen, maar het wil wel helpen om de keuzevaardigheid van de armen te verbeteren met kleine duwtjes of stevige ingrepen, zodat ze beter gebruik kunnen maken van de middelen en de diensten die hen worden aangeboden. Een gedragsmatige aanpak, zo denken ze, biedt alvast een beter houvast dan de traditionele insteek
Poverty Interrupted vraagt om kortom om een nieuwe kijk, gebaseeerd op drie sets van principes:
- verlaag de lasten
- geef ruimte
- reframe en empower
Verlaag de lasten
Ideas42 heeft het hier niet alleen financiële lasten, maar ook cognitieve en andere lasten. Zo gaat het ook over de moeilijkheidsgraad van documenten van diensten. Bij overload van informatie klappen mensen immers dicht. We nemen de weg van de minste weerstand of vallen terug op wat we altijd al deden. Elk pakket extra informatie, elke tik hoger qua moeilijkheidsgraad, verzwaart de cognitieve last en verhoogt de drempel tot opname.
“De dienstverlenende sector moeten focussen op de belangrijkste informatie, en de details pas later aanbieden, of op aanvraag.” Ideas42 vertrekt van het inmiddels bekende inzicht dat we doorgaans niet zo rationeel handelen als we vaak van mensen verwachten. Informeren en sensibliseren volstaat niet. Als je mensen wil behoeden voor ongezonde voeding volstaat het niet dat je op voedsel vermeldt dat er veel vet of suiker in zit.
De vlotte beschikbaarheid van gezonde voeding, de eetgewoontes van je vrienden en kennissen blijken hiervoor veel belangrijker. De beste keuzes maken is niet alleen een kwestie van weten of niet weten…
Idea42 vraagt daarom om de administratie bij officiële aanvragen stevig in te perken, familievriendelijke openingsuren op te zetten, oriëntatieprocessen in te korten, minder voorwaarden te koppelen aan steun en gewoon ook meer geld te geven, eerder dan bonnen die je dan kunt inruilen voor voeding of andere diensten. “‘No strings attached’, geef de centen gewoon”, zegt Ideas42. “De voorwaarden swingen uit de pan wanneer serviceproviders en beleidsmakers denken dat ze weten wat best is voor de mensen die ze steunen, of wanneer ze proberen om er een eenheidsoplossing van te maken.”
De idee dat je een waslijst aan voorwaarden moet koppelen aan onderhoudsgeld is geworteld in de politieke waan dat we ervoor moeten zorgen dat arme mensen hun gunsten “verdienen”. In werkelijkheid is al meermaals gebleken dat geld aan armen geven de beste manier is om armoede te bestrijden, omdat mensen in armoede – zoals je wel kunt verwachten – nu eenmaal het beste zicht hebben op wat ze nodig hebben.
“Doorgaans is geld geven daarom te verkiezen boven steun in natura of geschenkbonnen, omdat het gezinnen de flexibiliteit biedt zelf in te spelen op de noden die zich aandienen”, aldus het rapport.
Ideas42 stelt net als het 7E-team voor om waar mogelijk een panic button in te voeren. Zo kunnen gezinnen met één telefoontje of één bezoek meteen toegang krijgen tot bijstand wanneer het om gezondheid, opvoeding, financiën of andere basisbehoeften gaat, voor zowel volwassenen als kinderen.
Geef ruimte
Mensen in armoede hebben nauwelijks beweegruimte. Wanneer ze op een tegenslag botsen, kunnen ze niet zo vlot reageren als wij. Armoede vergeeft geen enkele misstap.
Een fornuis dat het begeeft, betekent met een probleem om alleen de vaste kosten te betalen. Extra centen daarentegen kunnen net wat ademruimte geven. “Extra inkomsten maken het mogelijk om alle rekeningen te betalen op het einde van de maand, om eindelijk weer een stuk van die lening af te betalen, of om die tand te verzorgen die al weken voor bonsende koppijn zorgt. En dat kan vervolgens leiden tot een beter krediet, lagere totale interesten en tot het vermijden van nog grotere medische uitgaves.”
Het rapport heeft het ook over de grotere tijdsdruk die op armen weegt. Zij hebben doorgaans geen vaatwasser en al helemaal geen huishoudster. “We zouden een soort ‘conciergedienst’ kunnen overwegen voor gezinnen die in armoede leven, een soort persoonlijke assistent die hen helpt om complexe afspraken te managen en belangrijke taken af te werken”, dromen de auteurs.
Andere ballonnetjes die ze oplaten gaan over het tijdig sturen van vriendelijke herinneringen voor afspraken of voornemens en het aanbieden van ‘flexfondsen’ een soort interestvriendelijke leningen. Ideas42 vraagt een goed kussen voor personen in armoede. Geen luchtkussen, maar eentje gevuld met tijd, geld, aandacht en andere nodige resources, zodat ze op zijn minst durven om risico’s te nemen.
Reframe en empower
Als je uit de armoede wil ontsnappen, op zich al een onwaarschijnlijk complexe uitdaging, moet je vooreerst wel geloven dat je de mogelijkheid hebt om je eigen leven te veranderen. Nogal wat programma’s en systemen bevestigen echter dat je diep in de shit zit. Meer nog, diensten waar je als persoon in armoede een beroep op kunt doen, dragen op zich al een zware stempel met zich mee. “Als je daar moet zijn, ben je afgeschreven”. Dan mag je het wel vergeten.Je zit dan aan de rand van de maatschappij, of erger nog, onderaan de maatschappelijke ladder. Dat inzicht, zo zeggen studies, drukt ook nog eens op je schouders en maakt het nog moeilijker om je moed weer bijeen te rapen.
Reframe dit, zegt het rapport, empower de personen in armoede. Oplossingen hiervoor kunnen zo eenvoudig zijn als het veranderen van termen. Noem me geen ‘geval’ of ‘behoeftige’, maar ‘lid’, ‘klant’ of ‘deelnemer’. Frame de identiteit zo dat de persoon in kwestie wel nog ruimte vindt om zich trots te voelen. Laat ze ook experten zijn in hun eigen leven, door hen mee te betrekken en te bevragen.
Heel wat organisaties die met personen in armoede werken, zullen veel van deze tips vast al kennen. De tips vind je overigens ook in “Effectief gedrag veranderen met het 7E-model”, maar hier is het echt specifiek toegepast op armoede. Zo geeft het een houvast en een denkkader waarin al die inzichten hun plaats vinden, en kunnen inspireren tot nog meer pakkende ingrepen. Het rapport biedt niet zozeer directe antwoorden, maar wel springplanken voor een verse kijk wanneer we proberen om knellende negatieve spiralen te doorbreken.
Het rapport is een must read voor ieder die bezig is met armoedebestrijding:
Ideas42 (2015), Poverty interrupted. Applying Behavioral Science to the Context of Chronic Scarcity
